İhracat yoluyla ülkeye gelen para ile ithalat yoluyla ülkeden çıkan para arasındaki açıklığı ifade etmek için kullanılan cari açık, ekonomik dengenin temelini oluşturur. İhracat kalemleri ülkenin gelirleri, ithalat kalemleri de ülkenin giderleri olarak düşünülebilir. Giderlerin gelirlerden fazla olması durumunda borçlanma artarak cari açığı da artırır. Cari fazla ise tam tersi durumun yaşanması durumunda gerçekleşir. Cari açık artarsa ne olur, bir ülke neden cari açık verir, cari açık nasıl hesaplanır? Gelin, bu soruların cevaplarına yakından göz atalım.
Cari Açık Nasıl Tanımlanmaktadır?
Cari açık, bir ülkenin ihraç ettiği ürünlerden elde ettiği kazançlarının, ithal ettiği ürünlere yapılan harcamalardan daha az olması halinde yaşadığı durumu ifade etmek için kullanılır. Ticari kazançlar, uluslararası yatırımlardan elde edilen gelirler ve net ödemeler gibi başka ülkelerle yapılan tüm işlemler, ülkelerin cari hesabı üzerinden kayıt altına alınır. Ülke içi yatırımları finanse etmek için alınan orta veya uzun vadeli dış borçlara ait faizlerin, yatırım getirisinin altında kalması durumunda cari açık önemli bir olumsuzluğa neden olmayabilir. Bu nedenle dış borç açığı yüksek ülkelerin sıkı bir mali disipline ve yüksek ihracat gücüne sahip olması beklenir.
Cari Açık Hangi Durumlarda Oluşur?
Kontrolsüz büyüme, mali disiplinin bozulması, yüksek döviz kuru, ihracat rakamlarının azalması, enerjide dışa bağımlılığın artması, üretimdeki katma değerin düşmesi, stagflasyon ve dengesiz dış borç gibi durumların sonucunda cari açık oluşur. İthalat ihracat dengesinin ithalat yönüne kaydığı ve yeterli sermaye akışının olmadığı her ortamda cari açık görebilmek mümkündür.
Cari Açık Hesaplaması Nasıl Yapılır?
Ticaret açığı, ihracat ile gelen para ve İthalat ile çıkan para arasındaki farkı ifade eder. Cari Hesap ise “Ticaret Açığı + Net Cari Transferler + Yurt Dışı Net Gelir + Varlık Gelirleri” formülü üzerinden hesaplanabilir.
Cari Açık Nedenleri Nelerdir?
Cari açığı oluşturan 5 temel neden şu şekilde sıralanabilir.
1) Döviz kuru
Aşırı değerlenen döviz kuru, ödemeler dengesinin bozulmasına ve ithalat giderlerinin artmasına neden olarak cari açığın büyümesini hızlandırır. Ayrıca ülke içi yerleşiklere ve dış piyasalara borçlanmak zorlaşır.
2) Kontrolsüz ekonomik büyüme
Milli gelirdeki artışlar, tüketim için daha fazla harcanabilir gelire sahip olma eğilimini doğurur. Yerli üreticiler tarafından karşılanamayan iç talebe karşılık vermek için yurt dışından mal ithal etmek gerekir. Ekonomilerin kontrolsüz bir şekilde büyümesi, ithalat miktarında önemli bir artışa ve cari dengelerde bozulmaya neden olabilir.
3) Enflasyon etkisi
Cari açık enflasyon etkisi, her ekonomi üzerinde belirli tahribatlara neden olabilir. Yüksek enflasyon, ihracatı daha az rekabetçi, ithalatı ise yüksek rekabetçi seviyeye getirir. Cari dengesindeki bozulmalar, rekabet gücündeki bu düşüşü telafi etmek için daha fazla para basılmasına dolayısıyla da daha fazla enflasyona ve cari açığa yol açabilir.
4) Rekabetçilik
Rekabetçi piyasa koşulları, giderleri artırarak Dolar ve Sterlin gibi değerli döviz ile ihracat yapan ülkeleri cari açık vermeye zorlayabilir. Bu durum, ticaret dengesinde ve istihdam üzerinde de önemli sorunlara yol açabilir.
5) Aşırı borçlanmak
Gelişmekte olan ülkeler hızla büyümek için aşırı borçlanma sürecine girebilir. Bu durum cari açığı arttırıcı özelliğe sahiptir, ancak kontrollü ekonomilerde cari açık büyüme önünde engel teşkil etmez ve kalkınmayı destekler.
Cari Açığı Kapatmak İçin Ne Yapılmalıdır?
Cari açık; kontrolsüz döviz kuru, tüketici harcamaları, enflasyon oranı ve faiz oranı gibi etkenlere bağlı olarak oluşur; üretim gücünün yükseltilmesi, ihracatın artırılması, enerjide dışa bağımlılığın en aza indirilmesi ve elektronik gibi ithalat kalemlerinin sınırlandırılması yoluyla azaltılabilir. Cari açık ile uluslararası ticaret ve finans arasında doğrusal bir korelasyon vardır. Mali yapıları, milli servetleri veya ihtiyaçları gereği dışa bağımlı ülkelerde cari açık beklentisi oluşur. Enerji, ham madde, sanayi ve teknoloji gibi temel kalemlerde dışa bağımlı olan ülkeler, dövize çok daha fazla ihtiyaç duyar ve bir noktada cari açık vermek zorunda kalır. Toplam ihracat değerini toplam ithalat değerinin önüne koyabilen, milli ekonomi araçları ile iç finansman ve üretim sağlayabilen ekonomiler ise cari açık makasını kapatarak borç veren ülke konumuna yani cari fazla veren bir ekonomik güce dönüşebilir.
Cari Dengeyi Oluşturan Hesaplar
Cari hesaplar; ödemeler dengesini oluşturan hesaplar ve cari dengeyi oluşturan hesaplar olmak üzere iki temel hesap üzerinden incelenir. Ödemeler dengesini oluşturan hesapların içinde cari hesap, sermaye hesabı ve resmi rezervler bulunur. Cari hesap üzerinden dış ticaret, varlık geliri, net gelir ve para akışı gibi alt hesaplar incelenebilir. Dış ticaret dengesi, net gelir dengesi, doğrudan transferler ve varlık gelirleri ise cari dengeyi oluşturan hesaplar üzerinden takip edilir. Cari hesabın açık vermesi halinde sermaye hesabı ve resmi rezervler ile finansman dengesi sağlanabilir.
Cari Açık Önemli mi?
Yabancı sermaye desteği; yatırımları finanse etmek, durgunluğu önlemek, toplumsal ataleti azaltmak ve hızlı kalkınma sürecine katkıda bulunmak açısından önemlidir. Ayrıca uluslararası ilişkilerin ve ticaretin gelişimi ile birlikte ülke ekonomilerinin birbirleriyle olan bağı da her geçen gün artmaktadır. Dolayısıyla cari açık, özellikle gelişmekte olan bir ülke için kısa ve orta vadede yararlı olabilir, ancak yatırım için gelen borç paranın katma değeri azalmaya başlar ve cari açık artarken milli kalkınma zayıflarsa sorunlar baş göstermeye başlar. Ödemeler dengesindeki bozulmaların ve ülke ekonomisi üzerindeki endişelerin artması, uzun vadede ciddi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle cari açık, bir ülke ekonomisi için en hassas konuların başında gelir.
Cari Açık Hakkında Merak Edilenler
Cari açık hakkında en çok sorulan diğer sorulara göz atalım.
Cari açık olursa ne olur?
Cari açığın artması dış borçlanmanın artması olarak da düşünülebilir. Cari açık, daha fazla yatırım ve daha hızlı ekonomik büyüme anlamına da gelir. Özellikle gelişmekte olan ülkeler ekonomik kalkınmalarını tamamlamak ve uluslararası ticarette önemli bir aktör olmak için bolca dış finansmana ihtiyaç duyar. Uzun vadeli dış kaynaklar, planlı bir şekilde ödendiğinde ve katma değere sahip yatırımlara dönüştürüldüğünde ülke ekonomisinin büyümesini sağlar; cari dengenin kontrolsüz bir şekilde bozulması ise daha fazla cari açık ve yükümlülüğü beraberinde getirir.
Cari açık ve cari fazla nedir?
Cari işlem giderlerinin cari işlem gelirlerinden büyük olması “cari açık”, tam tersi durum ise “cari fazla” olarak adlandırılır.
Cari açığa neden olan sektörler?
Türkiye ekonomisi özelinde enerji, makine, maden, yüksek teknoloji, otomotiv, demir-çelik, ilaç ve kimya, cari açığa neden olan başlıca sektörler arasında yer alır.
Ödemeler dengesi nedir kısaca?
Bir ülkenin temel ekonomik öğelerinin uluslararası diğer faktörlerle ilişkisini gösteren bir hesap tablosudur. Sermaye, ticaret ve cari işlemler dengesi ile aynı çerçevede ele alınan ödemeler dengesi içinde; kişi, kurum ve devleti kaplayan tüm yurt içi yerleşikler yer alır.
1986 yılından günümüze sektörün lider firmaları arasında bulunan Trive ile siz de rekabetçi piyasa koşullarına hızla adapte olabilir, farklı finansal araçları kullanarak yatırımlarınıza yön vermeye hemen başlayabilirsiniz.